P r z e b i e g
zwykłego procesu małżeńskiego
I. Wpłynięcie skargi powodowej do właściwego Sądu
Strona powodowa, która zaskarża swoje małżeństwo kanoniczne, musi wnieść do właściwego sądu skargę powodową o nieważność małżeństwa, dołączając do niej niezbędną dokumentację (wskazać gdzie na stronie będzie schemat skargi).
Właściwym sądem do przyjęcia i rozpatrzenia sprawy jest: 1° trybunał miejsca, w którym małżeństwo zostało zawarte; 2° trybunał miejsca, w którym jedna ze stron lub obie strony mają stałe lub tymczasowe zamieszkanie; 3° trybunał miejsca, w którym faktycznie trzeba będzie zebrać większość dowodów.
II. Dekret przyjęcia skargi powodowej, wyznaczenia obrońcy węzła i powiadomienia stron
Po otrzymaniu kompletnej skargi powodowej wikariusz sądowy – o ile uważa, że posiada ona podstawy do rozpoczęcia procesu – winien ją przyjąć dekretem i nakazać doręczenie jej kopii obrońcy węzła małżeńskiego oraz stronie pozwanej, wyznaczając im termin piętnastu dni na wyrażenie swojego stanowiska.
III. Dekret ustalenia formuły wątpliwości procesowej, rodzaju procesu i ustanowienia kolegium sędziowskiego
Po upływie terminu wypowiedzenia się stron oraz obrońcy węzła małżeńskiego, wikariusz sądowy dekretem określa formułę wątpliwości oraz decyduje, czy sprawa ma być rozpoznawana w procesie zwykłym czy w procesie skróconym, a także ustanawia kolegium sędziowskie. Dekret ten winien być notyfikowany stronom oraz obrońcy węzła małżeńskiego. Na tym etapie strona powodowa otrzymuje również informację o wysokości taksy procesowej i dane, niezbędne do dokonania opłaty.
IV. Instrukcja dowodowa
1. Zeznania stron
Po wydaniu dekretu rozpoczęcia instrukcji dowodowej sędzia przewodniczący (lub obrońca węzła małżeńskiego) redaguje pytania na podstawie skargi powodowej i pisemnych wypowiedzi stron. Kwestie do procesu może podać także adwokat o ile występuje w sprawie.
Po sformułowaniu pytań, sędzia audytor ustala daty przesłuchania stron. Każda ze stron ma wyznaczony inny dzień przesłuchania, nie praktykuje się wspólnego składania zeznań jak
w sądach cywilnych. Przed zeznaniami strony składają przysięgę. Protokół zeznań podpisuje strona składająca zeznania, sędzia audytor oraz notariusz i adwokat – o ile występuje w sprawie i jest obecny podczas przesłuchania.
Jeśli strona pozwana, prawidłowo wezwana, nie stawia się na dwukrotne wezwanie sądu, sędzia przewodniczący wydaje dekret uznania jej za nieobecną w procesie i prowadzi sprawę dalej bez jej udziału.
2. Zeznania świadków
Po przesłuchaniu stron sędzia wydaje dekret dopuszczający świadków i ustala daty ich przesłuchania. Sędzia ma prawo ograniczyć zbyt dużą liczbę świadków bądź powołać świadków z urzędu.
Nie ma dokładnych przepisów co do ilości świadków, z reguły zaś przyjmuje się od trzech do pięciu. Najważniejsza jest jakość zeznań świadków (czyli wiedza, jaką posiadają), niż ilość świadków w procesie. Świadków proponują strony, najczęściej spośród osób sobie bliskich (rodzina, bliscy znajomi, sąsiedzi). Strony składają listę świadków razem ze skargą powodową.
3. Opinia biegłego
Po przesłuchaniu stron i świadków sędzia przewodniczący wydaje dekret powołania biegłego sądowego (psychologa, psychiatry bądź innego specjalisty) – o ile jego opinia jest niezbędna
w dochodzeniu. Strony otrzymują listownie jego nazwisko oraz zakres czynności, a także wysokość honorarium i dane do przelewu. Po opłaceniu honorarium dla biegłego przez stronę bądź strony do tego zobowiązane, akta sprawy są przekazywane odpowiedniemu specjaliście,
a strony, mające się poddać osobistemu badaniu, są informowane o sposobie kontaktu
z biegłym.
4. Uwagi obrońcy węzła
Po uzyskaniu opinii biegłego akta sprawy są przekazywane obrońcy węzła małżeńskiego celem sporządzenia uwag przedwyrokowych.
V. Dekret publikacji akt
Po przesłuchaniu stron i świadków, a także uzyskaniu opinii biegłego oraz obrońcy węzła małżeńskiego, sędzia przewodniczący wydaje dekret publikacji (ogłoszenia) akt. Strona powodowa oraz pozwana – o ile wzięła udział w procesie i złożyła zeznania – są informowane listem poleconym o terminie, w którym mogą się zapoznać z zebranym w sprawie materiałem.
Po przeczytaniu akt każda strona procesowa zostawia w sądzie pisemną notę, że zapoznała się z aktami. W piśmie zaznacza też, czy zamierza wnieść uwagi bądź przedstawić nowe dowody, co może uczynić w terminie dziesięciu dni od daty zapoznania się z aktami sprawy.
VI. Zamknięcie postępowania dowodowego i dyskusja sprawy
Po upłynięciu terminu zapoznania się z aktami, sędzia przewodniczący wydaje dekret zamknięcia postępowania dowodowego i przekazuje akta sprawy sędziom celem sporządzenia votów (wniosków) sędziowskich.
VII. Wyrok końcowy i ogłoszenie wyroku
Po uzyskaniu głosów sędziowskich, przewodniczący kolegium bądź mianowany przez niego ponens przystępuje do redakcji wyroku. Kopia wyroku jest niezwłocznie wysyłana listem poleconym stronie powodowej, zaś stronie pozwanej tylko jeśli wzięła udział w procesie
i złożyła zeznania. Jeśli strona pozwana nie wzięła udziału w procesie, otrzymuje jedynie zawiadomienie o wyroku, zawierające ostateczne rozstrzygnięcie.
VIII. Wykonalność wyroku
Wyrok, który stwierdził nieważność małżeństwa w pierwszej instancji (czyli wyrok pozytywny), staje się wykonalny po upływie 15 dni od otrzymania kopii wyroku bądź zawiadomienia o wyroku przez strony i obrońcę węzła małżeńskiego. Po upłynięciu tego terminu i przy braku apelacji stron i obrońcy węzła małżeńskiego, uczestnicy procesu otrzymują dekret wykonawczy, co oznacza, że mogą zawrzeć nowe małżeństwo, o ile nie zostało to zabronione zakazem dołączonym do wyroku lub postanowieniem ordynariuszem miejsca.
IX. Apelacja
Stronie, która uważa się za pokrzywdzoną, jak również rzecznikowi sprawiedliwości oraz obrońcy węzła małżeńskiego przysługuje prawo wniesienia skargi o nieważność wyroku lub apelacji od tegoż wyroku w ciągu 15 dni od dnia jego otrzymania. Trybunałem II instancji dla Sądu Diecezji Opolskiej jest Sąd Metropolitalny w Katowicach oraz Trybunał Roty Rzymskiej w Rzymie. Szczegółowe pouczenie o sposobie złożenia apelacji zawiera się w zawiadomieniu o wyroku, które po zakończeniu procesu otrzymują obie strony.