Siostry i Bracia! Umiłowani w Chrystusie Panu!
Wdzięczną pamięcią powracamy w tym roku do przełomowych wydarzeń sprzed lat, które odmieniły polskie społeczeństwo. W refleksjach nad decydującymi momentami naszej historii nie wolno pominąć wytrwałej i cierpliwej pracy tych wszystkich, którzy w cieniu wielkich wydarzeń prowadzili nie mniej istotne zmagania o zachowanie dobrych obyczajów narodu, a zwłaszcza o trzeźwość Polaków. Pośród symbolicznych jubileuszy wspominamy również pięćdziesiątą rocznicę ukazania się „Wytycznych Episkopatu Polski dla kościelnej działalności trzeźwościowej”.

Dokument ogłoszony 17 czerwca 1959 roku do dzisiaj stanowi fundament posługi trzeźwościowej we wszystkich diecezjach polskich. To w nim sformułowana jest główna zasada duszpasterstwa trzeźwości: „Przez dobrowolną, całkowitą abstynencję wielu do trzeźwości stanowej i zawodowej wszystkich”. Na progu sierpnia, tradycyjnego miesiąca abstynencji, ponownie pochylamy się nad tymi słowami. Z ufnością ponawiamy gorącą prośbę o złożenie osobistego daru abstynencji, jako wkładu w budowanie trzeźwego społeczeństwa. Cóż bowiem przyszłoby nam z odzyskanej niepodległości, gdybyśmy swoją duszę zatracili w pijaństwie i płynącej z niego ludzkiej krzywdzie?
Troska o trzeźwość jest jednym z najważniejszych wyzwań, przed jakimi stają współcześni Polacy. Ostatnie badania społeczne przynoszą bowiem niepokojące i zasmucające dane. Od pięciu lat wzrasta poziom spożycia napojów alkoholowych, a przecież nieco wcześniej trend ten udało się już zatrzymać! Życie ponad 800 tysięcy naszych rodaków naznaczone jest dramatem uzależnienia od alkoholu. Szczególnie negatywnie odbija się to na jakości życia ich samych oraz kilku milionów ich bliskich. Ryzykownie nadużywa alkoholu około 16 % społeczeństwa. Martwią dane dotyczące ludzi młodych, gdyż wielu z nich regularnie się upija. Pije coraz więcej dziewcząt. Dominujący wpływ na te negatywne zjawiska ma łatwy dostęp do alkoholu i jego promocja. W Polsce funkcjonuje obecnie ok. 200 tysięcy punktów sprzedaży alkoholu, w których często łamane są przepisy ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu problemom alkoholowym.
W centrum naszej uwagi nie stawiamy jednak suchych statystyk, ale pochylamy się nad ludzkim cierpieniem i upokorzeniem, nad utraconym zdrowiem i życiem, nad zranionymi rodzinami, przegranymi marzeniami oraz zawiedzionymi nadziejami tak wielu ludzi. Dlatego w bieżącym roku duszpasterskim głosimy hasło: „Troska o trzeźwość jest troską o życie”. Przypominając o nadprzyrodzonej godności życia ludzkiego, której źródło stanowi „powołanie człowieka do uczestnictwa w życiu Boga” (KDK, 19), chcemy walczyć z różnorodnymi zagrożeniami dla życia. Pragniemy uświadomić Polakom, jak ogromny wpływ na życie ma trzeźwość lub jej brak.
Troska o życie duchowe i fizyczne
Umiłowani! Przede wszystkim trzeźwość jest fundamentem troski o życie duchowe. Człowiek stworzony na obraz i podobieństwo Boga, jest powołany do świętości. Warunkiem podjęcia tej drogi jest otwartość na dary Ducha Świętego pozwalające dobrze korzystać z wolności. Tymczasem nieroztropne i beztroskie używanie alkoholu uniemożliwia pełne wzrastanie duchowe człowieka. Uniemożliwia życie w miłości i prawdzie, której źródło stanowią Męka i Zmartwychwstanie Chrystusa. Jest przyczyną wielu grzechów i przeszkodą w pełnym zjednoczeniu z Bogiem oraz ludźmi.
Trzeźwość to również troska o fizyczny wymiar ludzkiego życia. Piąte przykazanie zobowiązuje nas do odpowiedzialnej troski o ciało, które będąc świątynią Ducha Świętego (por. 1 Kor 6,19), nigdy nie może być sprowadzone do roli przedmiotu służącego zabawie. Musimy zatem wiedzieć, ile szkód wywołuje alkohol w tej sferze. Przede wszystkim zwracamy się do przyszłych matek. Każda, nawet najmniejsza ilość alkoholu, jest ogromnym zagrożeniem dla życia i zdrowia dzieci, które wzrastają pod waszymi sercami. Dlatego zachowanie całkowitej abstynencji w stanie błogosławionym i podczas karmienia jest jednym z najważniejszych egzaminów z dojrzałego macierzyństwa. Niech w tym sprawdzianie z miłości pomocą będą ojcowie oraz całe rodziny. Wielka odpowiedzialność spoczywa również na lekarzach oraz doradcach życia rodzinnego, którzy powinni nieustannie informować o dramatycznych konsekwencjach spożywania alkoholu w ciąży. Pamiętajmy także o szkodliwym wpływie alkoholu na organizm ludzki w jego dojrzałej fazie. Znamy cały katalog chorób powiązanych z używaniem i nadużywaniem alkoholu. Według raportów o stanie zdrowia picie alkoholu jest głównym czynnikiem utraty zdrowia i życia w krajach o standardzie życia podobnym do naszego. Wiemy również, jak wiele śmiertelnych wypadków powodują pijani kierowcy na polskich drogach.
Wyzwania stojące przed rodzinami
Siostry i Bracia w Chrystusie! Troska o trzeźwość to troska o rodzinę, która jest naturalnym środowiskiem przekazywania i rozwoju życia ludzkiego. Gdy tej troski zabraknie, rodzą się bolesne dramaty. Problemy alkoholowe często są źródłem przemocy wymierzonej w najsłabszych, czyli bezbronne dzieci i ich matki. Życie w rodzinie pozbawionej miłości oraz obdartej z godności, rodzinie ze stygmatem nieustannego strachu, staje się pasmem cierpień i upokorzeń.
Niestety wciąż mówimy o tym zbyt mało. Zbyt rzadko te bolesne sprawy podejmują media, które jednocześnie ze spraw trzeciorzędnych czynią główne tematy debaty publicznej. Niedopuszczalne jest, aby o tych kwestiach rozmawiać dopiero wówczas, gdy nastąpi tragedia. Trzeba raczej stale przypominać o źródłach tych problemów oraz sposobach ich usuwania. Zauważamy także, iż z pewnym lekceważeniem i zbyt oględnie mówi się o problemach związanych z nadużywaniem alkoholu wśród rodzin z terenów wiejskich.
Polsce potrzeba trzeźwych rodzin, bowiem tylko w nich mogą być kształtowane właściwe postawy. Wielu młodych oczekuje od dorosłych wyraźnej zachęty do pełnej abstynencji, a nade wszystko – dobrego przykładu. Dlatego po raz kolejny wzywamy matki i ojców do dawania osobistego świadectwa. Niech rodziny umacniane miłością i jednością, promieniują atmosferą trzeźwości, do której prowadzą wyraziste i nienaruszalne zasady wychowawcze. Rodzice powinni stawiać jasne wymagania motywowane miłością. Nigdy nie mogą lekceważyć najmniejszych nawet objawów picia przez swoje dzieci. Pamiętajmy, że jedyną formą trzeźwości dzieci i młodzieży do osiemnastego roku życia jest całkowita abstynencja.
Szkoła i uczelnia włączone w misję wychowywania do trzeźwości
Drodzy moi! Wychowanie do trzeźwości musi znaleźć ważne miejsce w systemie edukacyjnym. Uczniowie powinni odnajdywać w szkołach nie tylko wiedzę na temat uzależnień, ale przede wszystkim wzorce dobrych postaw. Najciekawsze nawet programy profilaktyczne nie przyniosą oczekiwanych owoców, jeśli nie poprze ich konsekwentne świadectwo nauczycieli. Szkoła musi być wolna od alkoholu. Dotyczy to również studniówek, innych ważnych uroczystości oraz wycieczek szkolnych. Żaden uczeń nigdy nie powinien widzieć pijącego nauczyciela. Od tej zasady nie ma wyjątku.
Do troski o kształtowanie prawidłowych postaw wobec alkoholu powinny włączyć się także uczelnie wyższe. Studenci są bowiem taką grupą wiekową, w której najłatwiej wpaść w sidła nałogu. Relacje mediów z ostatnich juwenaliów budzą wielki niepokój. Pytamy zatem o nadzór uczelni nad akademikami, które są nie tylko dogodnymi miejscami do upijania się studentów, ale nawet stają się przestrzenią nielegalnego handlu alkoholem. Trzeba także otwarcie pytać o częstą obecność alkoholu podczas wydarzeń takich jak koncerty czy juwenalia odbywające się na uczelnianych obiektach.
Wszyscy przedstawiciele środowiska akademickiego lekceważący gorszące zachowanie studentów, powinni na nowo rozważyć swoją postawę wobec tej kwestii. Szkoła wyższa, kształcąca polską inteligencję, jeśli chce być wierna swojemu powołaniu, musi nie tylko dostarczać wiedzę, ale również prowadzić pracę formacyjną. Najzdolniejszy i najlepiej wykształcony młody człowiek przegra swoje życie, jeśli wejdzie w dorosłość z bagażem nałogu. Trawestując słowa papieża Jana Pawła II, można bowiem powiedzieć, że naród, który rozpija własne dzieci jest narodem pozbawionym przyszłości.
Trzeźwość warunkiem rozwoju społecznego
Umiłowani w Chrystusie! Troska o trzeźwość jest również troską o życie społeczne i narodowe. W opinii wielu ekspertów jest bowiem warunkiem nie tylko moralnego, ale również gospodarczego rozwoju społeczeństwa. W czasie kryzysu gospodarczego warto podkreślić, że szacunkowe koszty szkód wynikających z używania i nadużywania alkoholu co najmniej pięciokrotnie przewyższają wpływy budżetowe z akcyzy i innych opłat.
Również historia przynosi wiele dowodów na to, że pijane społeczeństwo jest niestabilne i bezbronne, a przez to niezdolne do budowania podmiotowości umożliwiającej harmonijny rozwój. Rozumiał to Sługa Boży Kardynał Stefan Wyszyński, często przypominając, iż „naród, który walczy o najszlachetniejsze ideały, musi być trzeźwy!”
Dlatego też troska o trzeźwość jest jednym z obowiązków ludzi odpowiedzialnych za kształt prawa stanowionego w naszej ojczyźnie. Niezbędne są przepisy ograniczające dostęp do alkoholu. Trzeba również pracować nad skuteczniejszym egzekwowaniem zakazu sprzedawania alkoholu osobom niepełnoletnim. Natomiast władze centralne i samorządowe, przedstawiciele wspólnot lokalnych i organizacji pozarządowych powinni aktywniej włączać się w inicjatywy na rzecz trzeźwości, jak np. obchodzenie Dnia Dziecka jako dnia bez alkoholu.
Pamiętajmy jednak, że nawet najlepsze prawo i najciekawsze akcje społeczne nie zwalniają nas z osobistej odpowiedzialności za Polskę. Nowoczesny patriotyzm powinien przejawiać się także w trosce o trzeźwość. Niech nie brakuje nam wytrwałości w walce ze złem. Konsekwentnie i zdecydowanie sprzeciwiajmy się sprzedaży alkoholu nieletnim. Dzielmy się osobistym świadectwem trzeźwości, przeciwstawiając się panującemu w naszym społeczeństwie dyktatowi picia we wszystkich niemal sytuacjach. Wspierajmy organizacje i instytucje, zwłaszcza samorządowe, które działają na rzecz trzeźwości. Każdy z nas może znaleźć dobrą drogę troski o trzeźwość bliźnich, a przez to troszczyć się o spokojne, bezpieczne i godne życie całego społeczeństwa. Wszystkim, którzy każdego dnia w wielu miejscach naszej ojczyzny podejmują ten bezcenny trud, należy się najwyższy szacunek i głęboka wdzięczność.
Ochrona społeczeństwa przed manipulacjami
Umiłowani! Poruszając kwestie związane z życiem społecznym, nie można pominąć działalności promocyjnej producentów i dystrybutorów alkoholu. Szczególnie niebezpieczna jest reklama telewizyjna. Odwołując się do wiedzy z zakresu psychologii, socjologii, komunikacji społecznej i wielu innych dziedzin, tworzy się komunikaty ukazujące iluzoryczny świat, w którym alkohol jest gwarantem dobrej zabawy, fundamentem przyjaźni, wyznacznikiem dobrego smaku i stylu czy też wzbogaceniem emocji sportowych. Wszystko to wywiera silny wpływ na pozytywne nastawienie wobec alkoholu, zwłaszcza wśród najmłodszych. Dlatego też reklama wszystkich rodzajów alkoholu powinna być zakazana.
Miejmy również świadomość, że nowoczesna komunikacja marketingowa coraz częściej operuje innymi skutecznymi formami wpływania na konsumentów. Bądźmy zatem wyczuleni na coraz agresywniejsze wkraczanie alkoholowych marek w nasze codzienne życie, np. przez organizację popularnych festiwali, koncertów oraz wakacyjnych imprez masowych, czy też sponsoring sportu.
Nie ulegajmy zbyt łatwo wielkiej propagandzie, która przynosi tak wiele szkód. Niech nie zabraknie nam również odwagi w przeciwstawianiu się tym, którzy ośmieszają lub utrudniają szlachetną pracę nad tworzeniem nowej obyczajowości związanej z alkoholem. Niegodziwe i nieuczciwe są kpiny z bezalkoholowych uroczystości weselnych, często niezwykle udanych, czy ośmieszanie abstynenckich przyrzeczeń dzieci i młodzieży, tak bardzo dziś potrzebnych.
Trzeźwość drogą do budowania nowej kultury życia
Siostry i Bracia w Chrystusie! Przed dwudziestoma pięcioma laty Ojciec Święty Jan Paweł II wzywał młodych z całego świata: „(…) nie poddawajcie się kulturze śmierci. Wybierajcie życie” (Przemówienie podczas Jubileuszu Młodych, Rzym, 14.04.84). Mimo upływu lat ten papieski apel jest wciąż aktualny. Możemy na niego odpowiadać także przez troskę o trzeźwość, która w swojej głębokiej istocie jest troską o życie.
Dlatego też do wszystkich wiernych i ludzi dobrej woli kierujemy gorący apel o abstynencję od alkoholu w sierpniu. Niech to wołanie poruszy serca wszystkich ludzi, którzy pragną budować nową kulturę życia. Niech otworzy umysły, by pozwalały postrzegać sierpniowy dar abstynencji jako narzędzie troski o duszę i zdrowie, godność i wolność, o rodzinę i pracę każdego człowieka. To wielkie dzieło zawierzamy z ufnością Jasnogórskiej Pani, która od wieków prowadzi nas i otacza swą macierzyńską miłością.